Olga Oordeelt — Kees Vliegt Uit (documentaire)

SAM-redacteur Olga luistert, kijkt en leest veel: podcasts, muziek, films, series, programma’s en boeken. In deze recensierubriek geeft ze tips, kraakt iets af of jubelt erover.

Als je niet weet wie Kees Momma is, kijk dan eerst de succesvolle, bekroonde documentaire ‘Het beste voor Kees’ (2014). Dat kan op NPO Start, niet Videoland, waar het vervolg wél te zien is (die dan weer niet op NPO komt). Een hele toestand, over financiering en uitzendrechten, die we voor nu skippen. Want het gaat om Kees en hoe hij het leven ervaart. De kijker krijgt een fascinerende inkijk in zijn belevingswereld, maar ook in de dilemma’s waar hij en zijn ouders als gevolg daarvan tegenaan lopen.

Kees is namelijk autistisch. Hij raakt snel overprikkeld, vooral door harde geluiden en mensen die slurpen, smakken, kuchen, snotteren, snuiven, ademen, slikken, snuffen en “hm, hm” zeggen. Kortom: hij is al snel van streek, want er ligt altijd wel een dichtslaande deur, blaffende hond, spelend kind, voorbijrijdende vrachtwagen en smakkende (laat staan ademende) medemens op de loer. Hij kan knap detaillistisch tekenen, is dol op modeltreinen en Japan en schroomt niet om eerlijk te zeggen wat hij denkt. Dat levert geregeld hilarische, maar soms ook pijnlijke situaties op.

Kees woont al zijn hele leven bij zijn ouders. Zij hebben naast hun riante huis in Velp een chalet voor Kees gebouwd, waar hij zich kan terugtrekken. Toch leunt hij grotendeels op zijn ouders voor structuur, gezelschap, avondeten, warmte, liefde en geruststelling. Het is fijn dat zijn ouders hem dat kunnen bieden: ze hebben de middelen, ruimte en mogelijkheden om dat voor hem te creëren. In die zin is Kees bevoorrecht: niet iedere ouder van een (zwaar) autistisch kind heeft of kan dit.

Kees maakt zich extreem grote zorgen om het weer: de klimaatverandering maakt voor zijn gevoel alles onvoorspelbaar (hij heeft geen ongelijk…). Daar houdt Kees niet van. Hij foetert dat het weer “zijn vijand” is en meet vloekend en tierend (niemand kan zo hartgrondig ‘godverrrdomme!’ zeggen als Kees) hoeveel neerslag er valt. Zijn ouders tonen eindeloos geduld en kalmeren hem. Ze weten precies hoe hij in elkaar steekt.

In ‘Het beste voor Kees’ (2014) zien we hoe de ouders van Kees, dan begin tachtig, beseffen dat hun bijna vijftigjarige zoon toch écht onontkoombaar alleen komt te staan als zij overlijden. Althans, hij heeft zijn broers en een enkele vriend. Maar de eindeloze toewijding en steun die zijn ouders hem vanaf dag één hebben gegeven, kan vanzelfsprekend nooit vervangen worden. Kees vreest die dag. Zijn ouders, met name zijn moeder, ook. In die zin is het geluk dat Kees heeft met zijn veilige bubbel óók zijn ongeluk. De bubbel zal nu eenmaal een keer uiteen spatten.

Nu is er het vervolg, ‘Kees Vliegt Uit’, uitgekomen op 2 april, Wereld Autisme Dag. Daarin zien we dat Kees nu, een paar jaar later, een eigen woning heeft, om de hoek van zijn ouders. Het is een poging om Kees zelfstandig te krijgen. Het blijkt een “teer proces”, zoals vader Willem het noemt. “Je zet Kees niet zomaar in een nieuw huis.” Dat blijkt: vier jaar na de aankoop van de woning verblijft Kees er vooral om te tekenen, thee te drinken en muffins te bakken. Eten en slapen doet hij nog altijd bij zijn ouders.

We zien hoe vrijwilligster Ellen, die direct moet afleren “hm, hm” te zeggen, probeert een band aan te gaan met Kees. Het is de bedoeling dat zij een deel van de warmte, gezelligheid en geruststelling overneemt die vooral zijn moeder hem geeft. Het mislukt. Als zijn ouders dan toch onvermijdelijk gezondheidsklachten krijgen (moeder raakt langzaam dement, vader is scherp van geest maar broos), wordt het steeds nijpender voor Kees. Zal hij accepteren dat het een keer eindig is? Dat hij erop moet vertrouwen dat hij het leven ook zónder zijn ouders aankan? Kan hij dat? Documentairemaker Monique Nolte, die Kees al 25 jaar volgt en één van zijn beste vrienden is, heeft al laten weten dat we Kees blijven volgen en er dus nog een documentaire komt.

Voor nu hebben we wederom meer geleerd over de unieke belevingswereld van iemand met autisme, over de uitdagingen waar zij en hun dierbaren in meer of mindere mate mee te maken krijgen. Vooral in een maatschappij die op de ‘meerderheid’ is ingericht en afgestemd. Hartverwarmend, hartverscheurend en de moeite van het kijken zeker waard.

Kijk hier de trailer:

Kees Vliegt Uit is (voor abonnees) te zien op Videoland
Het Beste voor Kees is (kosteloos) te zien op NPO Start